Op en rond de Nieuwe Maas Steigers

Rondkijken en je verbazen in M4H

De Merwe-Vierhavens vroeger en straks in een tentoonstelling in het Keilepand

Zwembad Koushaven 1913 kopie
De zweminrichting voor havenarbeiders aan de Koushaven

In het Keilepand in de Merwe-Vierhavens (M4H) is deze weken nog een tentoonstelling te zien over de historie en de nabije toekomst van dit unieke stukje Rotterdam. Combineer een bezoek aan de expositie met een winterse wandeling of fietstocht langs de kades, en verbaas je over wat er nog allemaal aan karakteristieke havenarchitectuur bewaard is gebleven.

De komende tien tot twintig jaar gaat het gebied –  even groot als het Rotterdamse centrum – volledig op de schop. Het wordt ontwikkeld tot een compleet nieuw stadsdeel, mét behoud van het industriële erfgoed dat het er nu al zo bijzonder maakt. 

Toepasselijke naam

Het Keilepand doet zijn even nuchtere als robuuste naam eer aan. De uit 1922 daterende vemen van overslagbedrijf Thomsen beslaan in totaal 15.000 m2 en ze liggen erbij als een immense, verlaten parkeergarage uit andere tijden.

Alleen nog de bovenste etages van het gebouw zijn sinds een paar jaar weer in gebruik, nu door de twee architectenbureaus die ook de M4H-tentoonstelling hebben georganiseerd. Die is ingericht op de benedenverdieping, die op zichzelf weer zo enorm is dat bij wijze van spreken ook de hele collectie van Boijmans er tijdelijk onderdak had kunnen vinden.

KeileCollectief-Past Futures of M4H-FTO Frank Hanswijk-9913-201112
Tentoonstellingsruimte in het Keilepand. Foto Frans Hanswijk

Belangstellenden kunnen zich bij tevoren bij Bekkering & Adams Architecten in het Keilepand voor de expositie melden, waarna ze van een van de medewerkers een rondleiding langs de maquettes en audiovisuals krijgen. In 2021 zal dezelfde ruimte beschikbaar komen voor zzp’ers en kleine bedrijven die hun brood verdienen in de catering.

Opzet is om het gehele vloeroppervlak in te richten met volledig geoutilleerde keukenunits die desgewenst per dagdeel door thuisbezorgkoks kunnen worden gehuurd. De mobiele groente- en fruit leveranciers van Rechtstreex hebben zich ondertussen al genesteld in een belendend pand.

keilewerf - smc

Blik in het verleden

Het historische gedeelte van de tentoonstelling belicht een vijftal belangrijke perioden uit de geschiedenis van het M4H-gebied. Die waarin de aanleg van de Lek-, de Keile-, de IJssel- en de Koushaven tussen 1912 en 1916 wordt gerealiseerd (de Merwehaven volgde in 1930). De daaropvolgende fase waarin het aantal schepen in de Rotterdamse haven vertienvoudigde, gevolgd door de wereldwijde crisis van 1934 en de Tweede Wereldoorlog. Aansluitend de jaren waarin de prostitutie en de verloedering van de Keileweg en omstreken mede het dagelijkse beeld in M4H bepaalden. En tot slot de huidige periode, waarin de potentie van het gebied is en nog wordt herontdekt door stadsontwikkelaars, innovatieve ‘maakbedrijven’ en creatieven.

Op welke manieren al die nieuwe pioniers zich er wortelen, komen we hier in een tweede verhaal over M4H terug, zoals we dan ook wat verder in zullen gaan op de plannen van de Gemeente Rotterdam met het stadsdeel als zodanig.

Ook al omdat die plannen voor het grootste deel nog op de tekentafel liggen, zijn het in de tentoonstelling vooral de foto’s en schokkerige filmpjes van vroeger die je nieuwsgierig maken om het gebied zelf te gaan verkennen. Wat kun je, eenmaal weer buiten, nog allemaal uit die bovengenoemde periodes in de M4H-historie aantreffen?

Zwembad in de Koushaven

Er is in de loop van de decennia veel gesloopt, zoals het eigen zwembad voor havenarbeiders dat in de Koushaven was aangelegd en eerder voor hygiënische doeleinden dan voor recreatie was bedoeld. Maar anderzijds zijn er ook nog genoeg havenactiviteiten en gebouwen van dichtbij te bekijken die je nog wel degelijk het gevoel geven dat je je in het kloppend hart van de grootste haven van Europa bevindt.

In de eerste plaats is de fruitoverslag in M4H nog niet helemaal naar de Maasvlakte verhuisd, dus aan indrukwekkende zeeschepen aan de kades geen gebrek. Ten tweede zijn er dus ook nog al die typische gebouwen die, hetzij leegstaand, hetzij nog in functie, kunnen worden bewonderd. Zo is er het Haka-gebouw (Vierhavenstraat 40-42) uit 1932, dat ooit onderdak bood aan een koffiebranderij, een theemengerij en opslagplaatsen voor zuidvruchten en graansoorten.

Vandaag de dag is het een bedrijfsverzamelgebouw waar van tijd tot tijd ook exposities worden gehouden, zoals tijdens Art Rotterdam. De ingang ervan is versierd met een reliëf van Hildo Krop. In het trappenhuis zijn vier door Leo Visser ontworpen ramen aangebracht met voorstellingen die verwijzen naar de idealen van de toenmalige eigenaar van het gebouw, de Coöperatieve Groothandelsvereniging de Handelskamer (afgekort tot Haka).

Katoenveem

Het Katoenveem, een pakhuis uit 1920 (Keilestraat 39), bestaat eveneens nog. Het is 138 meter lang en 43 meter breed en werd een eeuw geleden opgetrokken voor de opslag van katoenbalen. Het was in zijn tijd een hypermoderne constructie van gewapend beton, met ernaast een watertoren. Aangezien het risico op brand in de samengeperste katoen permanent hoog was, was het veem uitgerust met een vooruitstrevende sprinklerinstallatie, die het benodigde water uit die toren (gesloopt in 1988) aangevoerd kreeg. 

Het veem krijgt straks een nieuwe bestemming. De stichting Droom en Daad wil het pand restaureren en een ‘art commissioned space’ maken in de hal. Directeur Wim Pijbes erover in het AD/RD: ‘Dat is geen museum, maar een nieuw fenomeen in de kunstwereld, een gebouw waar kunst te zien is die speciaal voor die plek is gemaakt. In het buitenland zijn er voorbeelden van: Hangar Bicocca in Milaan, de Luma Foundation in Arles. We kunnen in het Katoenveem hele grote kunstwerken kwijt die gemaakt zijn voor deze ruimte. Het Katoenveem kan de grootste kunstruimte van Nederland worden.’

citrusveiling Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Kris Roderburg
De citrusveiling, foto Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Kris Roderburg

Citrusveiling

De monumentale citrusveiling (Marconistraat) en de er tegenover gelegen, lichtblauwe Ferro-gashouder zullen ook gespaard blijven in de transformatie die M4H te wachten staat. De halfronde citrusveiling (1953), een rijksmonument van de architecten Van Tijen en Maaskant, werd in de zomer van 2020 al tijdelijk nieuw leven ingeblazen als pop-up van de horeca-ondernemers Aziz Yagoub en Herman den Blijker, maar krijgt op termijn een definitieve invulling.

Net als de citrusveiling is ook Vrijstaat Weelde (Marconistraat 39) straks, wanneer de corona-lockdown voor de horeca wordt opgeheven, weer open als pop-up restaurant en -dansclub. De te renoveren gashouder krijgt op een later moment ook een zo veel mogelijk publieke functie.

Floating Farm

De Floating Farm (Gustoweg 10) is ook in COVID19-tijden gewoon toegankelijk van maandag tot en met zaterdag (10-17.30 uur). We schreven hier al eerder over de drijvende koeienboerderij in M4H, die binnenkort ook wordt uitgebreid met een grote moestuin direct aan de wal. Behalve voor zuivel kun je er dan ook terecht voor biologische groenten en fruit.

watertaxi - floating farm

De watertaxi heeft twee aanlegplaatsen in M4H: in de Keilehaven en aan de Marconistraat. Aanmelden voor een bezoek aan de tentoonstelling: Keilecollectief, 010 425 8166

Lees ook dit verhaal over M4H