De watertaxi’s op onze Cirkellijn maken een hop on, hop off-vaartocht van een uur langs de mooiste gebouwen en plekken van Rotterdam. Voor veel binnen- en buitenlandse passagiers is het de eerste keer dat ze de stad bezoeken. Speciaal voor hen beschrijven we hier bij welke bezienswaardigheden ze onderweg van onze boten kunnen afstappen. Ditmaal is Katendrecht aan de beurt. Vanuit halteplaats 44 (Hotel New York) of halteplaats 58 (Katendrechtse Hoofd) ben je daar met een korte wandeling binnen een minuut of tien.

Katendrecht kan bogen op een roemruchte historie. Vrijwel heel de vorige eeuw gaven de Chinese gemeenschap en de talloze zeelieden die er kwamen stappen smoel aan dit legendarische havenkwartier.

Het Rotterdamse Chinatown

Het verhaal van de eerste Chinese Rotterdammers begint in 1911. In juni van dat jaar breekt onder Rotterdamse en Amsterdamse zeelieden een staking uit. Hun werkgevers reageren alert. Om hun vloot toch te kunnen bemannen, rekruteren scheepvaartbedrijven als de Rotterdamse Lloyd en Holland Amerika Lijn bijna honderd Chinese kolentremmers en stokers uit Londen en Liverpool.

Door hun overkomst mislukt de staking, en tot woede van de vakbonden mogen de Chinezen erna gewoon blijven. Het zijn zulke goedkope, onvermoeibare en tegen de hitte van de machinekamers opgewassen arbeidskrachten dat de Nederlandse reders ze maar wat graag in de buurt houden voor een volgende zeereis.

Zo groeien Rotterdam, Amsterdam en ook Antwerpen uit tot de nieuwe thuishavens van deze Chinezen, overigens zonder dat ze daarmee ook aanspraak kunnen maken op een vaste verblijfsstatus en de daaraan verbonden rechten. Niet nodig, redeneert de Nederlandse overheid dan nog. Per slot van rekening gaat het slechts om een handvol vreemdelingen die vroeg of laat het land toch wel weer zullen (moeten) verlaten.

Chinese restauranthouder op Katendrecht, 1932

In het kielzog van de Chinese stakingsbrekers die hun vooraf zijn gegaan, wijkt in de daaropvolgende jaren ook een tweede golf landgenoten uit naar Rotterdam en Amsterdam. Een deel van hen vindt onderdak op en rond de Binnen Bantammerstraat in het centrum van de hoofdstad. Een wat grotere groep trekt naar Katendrecht, ofwel ‘de Kaap’ in de volksmond. In 1914 opent ondernemer Ng Fook er op Veerlaan nummer 20 het eerste boardinghouse voor Chinese scheepslieden. Een zeemansverblijf waar ze permanent terecht kunnen in de weken of maanden dat er aan boord geen plek voor ze is.

‘John Chinaman’ met zijn dochtertje op de Kaap in 1922

In 1922 zijn er al 16 van zulke boardinghouses, in 1931 is dat aantal gestegen tot 47. Vaak bevindt zich in die pandjes, als extra inkomensbron, nog een gok- of opiumkit. De logementen worden omringd door Chinese wasserijen, sigarenwinkeltjes, kapperszaken en toko’s met Aziatische kruidenierswaren. De pioniers Wong Sing en Ling Wat ah drijven er ook twee lunchrooms die dan nog op een louter Chinese klantenkring zijn gericht.

Eten bij de chinees

Vanaf de jaren dertig wagen steeds meer Rotterdammers een bezoekje aan dit ‘Chinatown’, en ook aan de dan nog erg exotische gerechten die er in die lunchrooms worden geserveerd. Het Chinatown-evenement dat de Rotterdamse VVV in 1935 op de Kaap organiseert, effent er mede het pad voor. In de straten van de wijk zijn tempels, pagodes en welkomstpoorten verrezen. ‘Origineele’ Chinese circusartiesten verzorgen openluchtoptredens, en aan de vele stalletjes op de Delistraat kunnen Chinese thee en gebak worden geproefd. Prins Bernhard wordt er nota bene in een Chinees restaurant gespot.

Prins Bernhard bij de chinees, onbekend jaartal

Gaandeweg de twintigste eeuw zijn heel veel Rotterdamse en Amsterdamse Chinezen over heel Nederland uitgewaaierd om in andere steden en dorpen eetgelegenheden te openen. Rotterdam heeft nog altijd wel een – veel bescheidener – Chinatown, al bevindt zich dat tegenwoordig op de West-Kruiskade, de meest multiculturele winkelstraat van Nederland.  

De ‘beentjes strekken’ op de Kaap

In dezelfde periode dat de Chinezen op de Kaap neerstreken, was de buurt ook de plek waar matrozen en stuurlui uit alle delen van de wereld heen gingen om te ‘zwierzoeken’ en ‘de beentjes te strekken’. Het is in onbruik geraakte zeemanstaal voor een nachtje ‘keilen, gokken en hoeren’, zoals prostituée Antje Schilder alias de Koningin van Katendrecht het in een interview in de krant ooit minder poëtisch samenvatte. Het uitgaansbuurtje was het beruchtste van heel Rotterdam, en misschien wel van Europa. In 1972 telde de Kaap liefst 105 ‘kasten’ en 300 geregistreerde prostituées.

Prostitutie op de Kaap, jaren tachtig

Dat tijdperk is zo’n dertig jaar geleden definitief afgesloten. Met de Koningin van Katendrecht zijn ook ‘Bets de bult’, ‘Het ouwe renpaard’, ‘De staande klok’ en alle andere dames van lichte zeden uit de wijk verdwenen. In dezelfde periode sloten ook de laatste, al even roemruchte nachtclubs en cafés op de Kaap. Aan de overlast van het ruige uitgaansleven voor de autochtone ‘Kapenezen’ kwam daarmee definitief een einde. Alleen de salon van Tattoo Bob is gebleven. Je kunt er nog steeds een zeemanstattoo van een anker of van een blote meid laten zetten.

Nu: een van de leukste plekjes van de stad

Tegenwoordig is Katendrecht een aanlokkelijke plek om te bezoeken. Het legendarische cruiseschip SS Rotterdam, waar je kunt slapen, eten en zonnebaden, ligt er afgemeerd (halteplaats 58, ook een op- en afstaplocatie van de Cirkellijn). Het Deliplein wordt omkranst door een hele trits aanbevelenswaardige restaurants, café De Ouwehoer en theater Walhalla.

Zonnen en mingelen op het ss Rotterdam, 1970

In de Fenix Food Factory kun je terecht voor je dagelijkse boodschappen en/of aanschuiven voor bijzondere wijnen en biertjes. De voormalige scheepsloodsen aan de overzijde van het Veerplein worden op dit moment verbouwd. Hierin  wordt in 2024 het nieuwe Landverhuizersmuseum ondergebracht.

Ook een bezoek waard is Verhalenhuis Belvédère op de nabijgelegen Rechthuislaan 1. Op hetzelfde adres was hier ooit een danstent gevestigd, erboven woonden de beroemde kunstenaars Esther Hartog en Wally Elenbaas. Nu worden er tentoonstellingen over de emigratiestromen naar de stad en concerten georganiseerd. Drukbezocht zijn ook de avonden waarop Rotterdammers van heel verschillende herkomst in het Verhalenhuis uit hun eigen ‘etnische keuken’ koken.

Meer informatie over de Cirkellijn vind je hier.